Davranışsal Ekonomi ve Karar Analizi
Geleneksel ekonomi teorisi, bireylerin her zaman rasyonel davrandığını ve kendi faydalarını maksimize ettiğini varsayar (Homo Economicus). Ancak gerçek hayatta insan kararları duygulardan, sosyal normlardan ve bilişsel önyargılardan etkilenir. Davranışsal Ekonomi, psikoloji ve ekonomiyi birleştirerek bu irrasyonel davranışları açıklamaya çalışır.
Temel Kavramlar ve Bilişsel Önyargılar
İnsan beyni, karmaşık kararları basitleştirmek için "sezgisel" (heuristic) yöntemler kullanır. Bu durum bazen sistematik hatalara (önyargılara) yol açar:
- Çapalama Etkisi (Anchoring): Karar verirken ilk sunulan bilgiye (çapa) aşırı odaklanma. (Örn: İndirimli fiyatın yanındaki yüksek "eski fiyat").
- Sahiplik Etkisi (Endowment Effect): Kişilerin sahip oldukları nesnelere, sahip olmadıklarına göre daha fazla değer biçmesi.
- Sürü Psikolojisi (Herding): Başkalarının davranışlarını taklit etme eğilimi (Borsa balonları).
- Statüko Yanlılığı: Mevcut durumu değiştirmekten kaçınma eğilimi.
Beklenti Teorisi (Prospect Theory)
Daniel Kahneman ve Amos Tversky tarafından geliştirilen bu teori, insanların risk altındaki kararlarını açıklar.
- Kayıptan Kaçınma (Loss Aversion): İnsanlar için kaybetmenin acısı, aynı miktarı kazanmanın hazzından yaklaşık 2 kat daha fazladır.
- Referans Noktası: Kazanç ve kayıplar mutlak servete göre değil, bir referans noktasına (alış fiyatı vb.) göre değerlendirilir.
- Azalan Duyarlılık: Kazanç veya kayıp miktarı arttıkça, marjinal fayda/zarar hissi azalır.
Burada $\lambda > 1$ kayıptan kaçınma katsayısıdır.
Dürtme Teorisi (Nudge)
Richard Thaler tarafından popülerleştirilen "Dürtme", insanların seçim özgürlüğünü kısıtlamadan, onları daha iyi kararlar almaya yönlendiren mimari düzenlemelerdir.
- Varsayılan Seçenek (Default Option): Bireysel emeklilik sistemine otomatik katılım.
- Sosyal Kanıt: "Komşularınızın %80'i vergilerini zamanında ödedi" mesajı.
İş Dünyasında Uygulamalar
Yenisav Danışmanlık, davranışsal ekonomi prensiplerini kullanarak; fiyatlandırma stratejilerinizi optimize eder, çalışan motivasyonunu artırır ve müşteri deneyimini (UX) iyileştirerek dönüşüm oranlarınızı yükseltir.