Etki analizi, sadece "değişikliği" değil, değişimin yarattığı "dalga etkisini" (ripple effect) yönetme sanatıdır. Bu analiz; projenin bütçesini, süresini ve risklerini doğrudan etkileyen en kritik fizibilite çalışmasıdır.

Etki analizi genel olarak iki temel kategoriye ayrılır:

İzlenebilirlik (Traceability) Analizi: Değişikliğin hangi bileşenleri etkilediğini haritalandırır.

Bağımlılık (Dependency) Analizi: Bir bileşenin diğerine olan derinlemesine bağımlılığını inceler.

1. Hazırlık Aşaması: "Ne Değişiyor?"

Analize başlamadan önce, masadaki değişikliğin sınırlarını çok net çizmelisiniz.

Değişiklik Talebi (Change Request) Nedir? (Örn: "Müşteri veritabanına yeni bir sütun eklemek" veya "Mesai saatlerini 1 saat kaydırmak").

Amaç Nedir? Neden bu değişikliği yapıyoruz? (Yasal zorunluluk mu, performans artışı mı?).

Kapsam: Neleri değiştirmeyeceğiz?

2. Adım Adım Etki Analizi Süreci

Profesyonel bir etki analizi 5 temel adımdan oluşur:

Adım 1: Etkilenecek Bileşenlerin Tespiti (Identification)

Değişikliğin dokunduğu her noktayı listeleyin.

Yazılım için: Hangi kod blokları, hangi veritabanı tabloları, hangi API'ler etkilenecek?

İş Süreci için: Hangi departmanlar, hangi dokümanlar, hangi iş akışları değişecek?

İpucu: Bu aşamada "Beyin Fırtınası" yerine "Bağımlılık Matrisi" kullanın. Görselleştirme, gözden kaçan detayları yakalar.

Adım 2: Etkinin Boyutunu Ölçme (Sizing)

Etkilenen her bileşen için şu soruyu sorun: "Bu etki ne kadar büyük?"

Kritiklik: Sistemin çalışmasını durdurur mu?

Karmaşıklık: Düzeltmesi 1 saat mi sürer, 1 ay mı?

Maliyet: Bu değişikliğin ek bütçe gereksinimi nedir?

Adım 3: Risk Analizi (Risk Assessment)

Değişikliğin yaratabileceği negatif sonuçları (yan etkileri) senaryolaştırın.

Senaryo: "Veritabanını güncellersek, eski raporlama modülü çalışmayabilir."

Risk Puanı: Olasılık x Etki (Örn: Yüksek Olasılık x Yüksek Etki = Kırmızı Alarm)

Adım 4: Efor ve Kaynak Tahmini

Analiz bitti, şimdi faturayı çıkarma zamanı.

İnsan Kaynağı: Kaç kişi çalışmalı? (Yazılımcı, test uzmanı, analist).

Zaman: Toplam süre ne kadar uzayacak?

Bütçe: Ek maliyet (sunucu, lisans, danışmanlık) var mı?

Adım 5: Raporlama ve Onay (Go/No-Go Decision)

Analiz sonucunu karar vericilere (paydaşlara) sunun. Raporunuz şu 3 seçenekten birini önermelidir:

Onay: Etki yönetilebilir, değişikliği yapalım.

Şartlı Onay: Değişikliği yapalım ama ek bütçe/zaman verin.

Red: Değişikliğin maliyeti ve riski, getirisinden çok daha yüksek. Yapmayalım.

3. Etki Analizi Tablosu Örneği (Şablon)

Basit bir etki analizi tablosu şu sütunlardan oluşmalıdır:

Etkilenen Bileşen,Etki Türü,Tahmini Efor (Saat/Gün),Risk Seviyesi,Önleyici Faaliyet (Mitigation)

Müşteri Kayıt Ekranı,Kod Değişikliği,4 Saat,Düşük,Ekran testleri tekrarlanacak.

Muhasebe Entegrasyonu,Veri Yapısı Değişimi,3 Gün,Yüksek,"API güncellenmeli, gece testi yapılmalı."

Kullanıcı Kılavuzu,Dokümantasyon,2 Saat,Düşük,Kılavuzun 14. sayfası revize edilecek.

4. Kullanılan Teknikler ve Araçlar

Etki analizini manuel yapmak (özellikle yazılımda) hataya açıktır. Şu tekniklerden yararlanın:

Traceability Matrix (İzlenebilirlik Matrisi): Gereksinimler ile test senaryolarını eşleştiren tablo.

Statik Kod Analiz Araçları: (Yazılımcılar için) Kodun bir yerini değiştirince nelerin bozulacağını otomatik gösteren araçlar (SonarQube vb.).

BPMN (İş Süreçleri Modelleme): İş akışındaki değişikliğin darboğaz yaratıp yaratmayacağını simüle eder.

Sonuç: Analiz Felaketi Önler

Etki analizi, proje yönetiminin "sigortasıdır". Aceleyle yapılan, analizi atlanan değişiklikler genellikle "Canlıya Geçiş (Deployment)" anında sistemin çökmesiyle sonuçlanır. Unutmayın; kağıt üzerinde (analiz aşamasında) hata düzeltmek bedavadır, ancak canlı sistemde hata düzeltmek servete mal olabilir.

***